Hipnoza

Wydaje się, że przez ostatnie kilka wieków hipnoza była prawie wszędzie: na scenie z artystami wymachujšcymi dużymi, złotymi zegarkami; na tapczanach z odpoczywajšcymi w pozycji półleżšcej pacjentami przechodzšcymi psychoanalizę; w filmach, ksišżkach, a nawet w kreskówkach dla dzieci. Hipnoza nigdy jednak nie zagoœciła w naukowym laboratorium.

Aż do chwili obecnej.

Kontrowersyjna praktyka wywoływania stanu podobnego do transu przy użyciu sugestii doczekała się współczesnej przeróbki w wykonaniu naukowców uzbrojonych w najnowoczeœniejsze narzędzia i techniki neuroobrazowania. Badacze ci zaczynajš pokazywać dowody na to, że, przynajmniej w sferze neurologicznej, hipnoza naprawdę istnieje.

"Ma sens używanie nowoczesnych narzędzi do badań neurologicznych w celu zrozumienia, jak fascynujšce jest to zjawisko", powiedział David Spiegel, psychiatra z Uniwersytetu Stanforda (USA). "To jest dobre zarówno dla hipnozy, jak i dla neurologii".

Pierwsze relacje o praktykowaniu hipnozy pochodzš z XVIII wieku i pochodzš od austriackiego lekarza Franza Mesmera, którego domniemane pozaziemskie techniki polegajšce na wprowadzaniu pacjentów w transopodobny stan nazwano "mesmeryzmem".

Prawie od poczštku technika ta budziła kontrowersje.

Sceptyzy byli zdania, że tak nazywane zjawisko nie jest niczym innym, niż społecznš grš z rolami, zaœ jego zastosowanie w medycynie to tylko inna postać efektu placebo. Jego zastosowanie w psychoterapii zostało wyklęte, szczególnie w œwietle pogłosek, że może ono być wykorzystywane do wywoływania fałszywych wspomnień. Zaœ pomysł, którego zwolennikami byli niektórzy hipnotyzerzy, jakoby hipnoza powodowała zmieniony stan œwiadomoœci znany jako "trans", wywołał dodatkowš niepewnoœć.

Choć eksperci czepiajš się drobiazgów w dokładnej definicji hipnozy, sš zgodni, że łšczy ona w sobie intensywnš koncentrację, głębszy relaks i większš sugestywnoœć. W 2000 roku Spiegel i inni prowadzili eksperymenty, włšczajšc w to doœwiadczenia na postrzeganie i czucie, które wykazały, że niektóre skutki hipnozy majš miejsce w mózgu.

W badaniach Spiegla ochotnicy - niektórzy zahipnotyzowani, niektórzy nie - oglšdali obrazy zarówno kolorowe, jak i szare. Gdy zahipnotyzowanym osobom mówiono, że widzš zdjęcia w kolorze, uaktywniały się regiony mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie kolorów, jawet jeœli te osoby w rzeczywistoœci widziały szare zdjęcia. Gdy zaœ zahipnotyzowanym powiedziano, że widzš zdjęcia o szarych barwach, aktywnoœć częœci mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie koloru automatycznie malała, bez względu na to, jakie zdjęcia pokazywano badanym.

Wiele badań wykazało również, że sugestia hipnotyczna może powodować zmiany w częœci mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie bólu. Te badania pokazały, że gdy ludzie sš hipnotyzowani przed bolesnymi operacjami, obszary mózgu przetwarzajšce ból stajš się mniej aktywne.

"Przy użyciu hipnozy w celu zmiany czucia ulega ono zmianie tylko w tej częœci mózgu, która odpowiada za jego przetwarzanie", powiedział Spiegel. "Gdy ludzie mówiš, że czujš mniejszy ból, wówczas naprawdę odczuwajš mniejszy ból".

"Jest to jeden z dowodów na to, że hipnoza naprawdę istnieje", dodał Spiegel.

Naukowcy wcišż jednak nie majš najważniejszego uzasadnienia tego rodzaju badań: neurologicznego zapisu hipnozy. Dotychczas trudne było oddzielenie efektów sugestii hipnotycznej od tych pochodzšcych z innych sugestii. Badacze muszš też odróżnić struktury mózgu grajšce głównš rolę w hipnozie od tych, które włšczajš się przy zadaniach na postrzeganie, które wykonujš osoby bioršce udział w badaniach.

Naukowcy jednak zaczynajš dokonywać intrygujšcych obserwacji, szczególnie w korze przedczołowej, obszarze odpowiedzialnym za tak zwane funkcje kierownicze mózgu: łšczenie pracy różnych struktur mózgu, podejmowanie decyzji i, być może najważniejsze, regulowanie uwagi. Badacze długo uważali, że hipnoza może być scharakteryzowana jako skrajna, wšsko skupiona forma uwagi.

Kilku badaczy odkryło, że obszary w korze przedczołowej - w szczególnoœci kora sierpowa, która wydaje się brać udział w uwadze, wykrywaniu błędów i rozwišzywaniu konfliktów - mogš zmieniać poziom aktywnoœci w czasie hipnozy.

Naukowcy majš nadzieję, że gdy będzie coraz więcej badań struktur mózgu objętych hipnozš, zjawisko stanie się popularniejszym - i pożšdanym - obiektem badań, szczególnie jeœli praca mogłaby pomóc w wyjaœnieniu innych zjawisk neurologicznych.

"Istniejš dwa podstawowe sposoby wykorzystania neuroobrazowania przy badaniu hipnozy", powiedział Michael Nash, psycholog z Uniwersytetu w Teksasie (USA) i były wydawca dziennika "International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis". "Można użyć neuroobrazowania, aby spróbować zrozumieć hipnozę. W innym jednak przypadku hipnoza może zostać użyta w laboratorium, gdzie może być badana przy pomocy neuroobraowania". Na przykład hipnoza mogšca zasugerować doznania podobne do halucynacji może zostać użyta przez badaczy do wywołania i zbadania halucynacji. Może ona być też narzędziem do badania rozwoju kognitywnego - dzieci sš dużo bardziej podatne na hipnozę, niż doroœli - i dla dostarczenia badaczom więcej informacji o układzie uwagi.

"Ponieważ dokonujemy w laboratoriach coraz więcej badań, możemy w pewnym sensie 'oswoić' hipnozę", powiedział Nash. "Zwišzek z naukš neurologicznš dodaje hipnozie wiarygodnoœci".

Tak samo, jak w przypadku innej współczesnej nauki: genetyki.

Ludzie bardzo zmieniajš swoje zdolnoœci pod wpływem hipnozy, ale badania identycznych i braterskich bliŸniaków wskazujš, że podatnoœć na hipnozę może mieć podłoże genetyczne. Amir Raz, psychiatra z Uniwersytetu Columbia i jego koledzy próbujš obecnie odnaleŸć okreœlony gen, który mógłby być za to odpowiedzialny. Badacze spodziewajš się, że odnalezienie genu regulujšcego podatnoœć na hipnozę - a także œcieżki neurochemicznej, na którš ów gen oddziałuje - mogłoby wreszcie uciszyć sceptyków. "Jednym z powodów, dla których to zjawisko nie zostało jeszcze zbadane, jest wštpliwa reputacja hipnozy", powiedział Raz, który opublikował liczne prace dotyczšce neuroobrazowania hipnozy. "Gdy zobaczysz ludzi piszšcych o hipnozie w dobrych i szanowanych czasopismach, spowoduje to falę zainteresowania".